Georgia Kotretsos: Το νησί της Τήνου λειτουργεί ως πυξίδα στο πρόγραμμα του ΚΟΙΝΩΝΩ. Τι συνέβαλε στην επιλογή του νησιού;

 

Χρήστος Αρτέμης:  Η Τήνος είναι γνωστή για τα αντιπροσωπευτικά κτίσματα κυκλαδίτικης αρχιτεκτονικής, τα αγροτικά μνημεία, την ιστορία της, τη θρησκευτικότητα, και συνάμα για τα φυσικά τοπία ιδιόμορφης γεωλογίας. Σημαντικός βέβαια παράγοντας είναι και το ότι στο συγκεκριμένο νησί από άκρη σε άκρη εμφανίζονται τεράστιες αντιθέσεις, είτε αυτό αφορά τοπία ή τόπους. Υπάρχουν ποικίλα  ερεθίσματα ώστε να σκεφτείς, να συνδιαλλαχθείς, να μοιραστείς και να δημιουργήσεις με αφορμή το νησί. Κάπως έτσι δημιουργήθηκε το ΚΟΙΝΩΝΩ, με αφορμή μια προσωπική ανάγκη εξωστρέφειας και επικοινωνίας του ίδιου του τόπου ως ενός οργανικού χώρου δημιουργίας εκτός του αστικού περιβάλλοντος, παρέχοντας την δυνατότητα ενός γόνιμου πειραματισμού ανάμεσα στους συμμετέχοντες.

 

Πριν το 2015, αναζητώντας ένα χαρακτηριστικό όνομα που να φέρει την κατεύθυνση για ένα τέτοιο εγχείρημα, σκέφτηκα να συνδέσω κάτι που αφορά αρχικά το νησί και να το επαναπροσδιορίσω, με μια καθολική ερμηνεία και που αφορά μια σύγχρονη πραγματικότητα.

 

Ορμώμενο από την χαρακτηριστική θρησκευτική ατμόσφαιρα που επικρατεί στο νησί εμφανίζεται το ΚΟΙΝΩΝΩ, το οποίο γεννά έννοιες όπως της συνεργασίας, της συλλογικότητας, της συμμετοχικότητας, της προσφοράς, του μοιράζομαι, καθώς και την ενεργητικότητα που η λέξη φανερώνει. Στην πορεία του εγχειρήματος του ΚΟΙΝΩΝΩ, αυτή η έννοια θα αποτελούσε τον βασικό κορμό του περιεχομένου των δράσεων του όσο και των στόχων του.

 

Οπότε μπορούμε να πούμε ότι η ίδια η Τήνος δημιούργησε την ανάγκη για την σύσταση του ΚΟΙΝΩΝΩ, το οποίο αξιοποιεί το γόνιμο έδαφός της για την υλοποίηση των δράσεων του.

​

GK:  Το residency του ΚΟΙΝΩΝΩ καταλαμβάνει ολόκληρο το νησί αντλώντας θεματικές απο τα τέσσερα στοιχεία. Αυτό που βρίσκω αξιοθαύμαστο στο πρόγραμμα του ΚΟΙΝΩΝΩ είναι οτι τοποθετεί τον/την καλλιτέχνη έξω στη φύση, να σκεφτεί στο χώρο (in-situ), να γειωθεί και να εμπνευστεί από το περιβάλλον του. Οι καλλιτέχνες του προγράμματος, δημιουργούν site-specific έργα των οποίων η ίδια η σύλληψη λαμβάνει χώρο στο νησί. Πως έχει γίνει δεκτή αυτή η δημιουργική διεργασία και έκφραση από την ευρύτερη κοινότητα του νησιού;

​

ΧA:  Σκοπός του ΚΟΙΝΩΝΩ δεν ήταν ποτέ μόνο να παρουσιάζει κύκλους δράσεων· δίνει έμφαση κυρίως στην ανάπτυξη οργανικών σχέσεων και συνεργιών ανάμεσα στους συμμετέχοντες δημιουργούς, στους διοργανωτές και τους κατοίκους του νησιού. Ζητούμενο του Κοινωνώ αποτελεί η συμμετοχικότητα μέσω της διάδρασης. To ΚΟΙΝΩΝΩ, αξιοποιώντας ένα νησί με πλούσια φύση, επιχειρεί να ενσωματώσει όσο το δυνατόν περισσότερο τους φιλοξενούμενους συμμετέχοντες στον τόπο, ξεκινώντας από το φυσικό τοπίο και καταλήγοντας στην τοπική κοινότητα. Το πρόγραμμα φιλοξενίας του ΚΟΙΝΩΝΩ, καθώς και η διοργάνωσή του στο σύνολό της, σχεδιάζεται πάνω στον τόπο. Οπότε από την μία έχουμε τις επιλεγμένες φυσικές τοποθεσίες, όπου πρόκειται να υλοποιηθούν τα αντίστοιχα projects της κάθε θεματικής ενότητας και από την άλλην τον τρόπο με τον οποίο θα εμπλακούν οι φιλοξενούμενοι συμμετέχοντες με τους ντόπιους.

​

Οι κάτοικοι του νησιού, πέρα από την συμμετοχή τους ως θεατές στις τελικές παρουσιάσεις των παραγωγών, καλούνται οι ίδιοι να λάβουν μέρος στην διαδικασία υλοποίησης του έργου-έρευνας συνεργαζόμενοι με τους φιλοξενούμενος συμμετέχοντες και τους συνεργαζόμενους φορείς του ΚΟΙΝΩΝΩ, είτε να συντελούν στην διοργάνωση. Ολόκληρη η φιλοξενία στηρίζεται από τοπικούς συλλόγους, τοπικές επιχειρήσεις, μεμονωμένες προσωπικότητες του νησιού. Τοπικοί τεχνίτες προσφέρουν τα εργαστήριά τους και τη γνώση τους πάνω σε τοπικές τεχνικές, ντόπιοι ιστορικοί και λαογράφοι ξεναγούν τους συμμετέχοντες μας στις τοποθεσίες των παραγωγών. Η Μονή Ουρσουλινών, η Βιοτεχνική Σχολή και διάφορα λαογραφικά μουσεία προσέφεραν για πρώτη φορά τους χώρους τους για να φιλοξενήσουν εικαστικές εκθέσεις του ΚΟΙΝΩΝΩ. Λατομεία, αγροτικά μνημεία, εγκαταλελειμμένοι τόποι αναβιώνονται και χρησιμοποιούνται ως χώροι παραγωγής. Τέτοιου είδους εγχειρήματα που εμπλέκουν μικρές κοινωνίες απαιτούν πολύ χρόνο για να αφομοιωθούν από αυτές και προϋποθέτουν από κοινού διάθεση επικοινωνίας και κοινό προβληματισμό. Παρότι μέρος της τοπικής κοινότητας της Τήνου εξακολουθεί να διαβιεί συντηρητικά και ως κλειστή κοινωνία, με κάθε νέο κύκλο παραγωγών συμμετέχουν στο Κοινωνώ όλο και πιο ένθερμα και ενεργά, κι εμείς από τη μεριά μας αναζητούμε όλο και περισσότερους τρόπους ενεργής εμπλοκής.

​

GK: Τι απαιτείται για να εδραιωθεί ένα πρόγραμμα σαν το ΚΟΙΝΩΝΩ εκτός των αστικών καλλιτεχνικών κέντρων της Ελλάδας; Ποιά είναι η μεγαλύτερη πρόκληση που χρειάστηκε να αντιμετωπίσετε; Ποιό ειναι το επόμενο βήμα για την εξέλιξη του ΚΟΙΝΩΝΩ και το όραμα που επιδιώκετε να κατακτήσετε;

 

ΧA: Το ΚΟΙΝΩΝΩ ως ένας ανεξάρτητος μη κυβερνητικός οργανισμός στηρίζεται στην ανάπτυξη συνεργιών και συνεργασιών. Όπως καταλαβαίνετε, το να διοργανώνεις θεματικές οι οποίες αποτελούνται και από πολλές μορφές παραγωγών σε ένα μη αστικό περιβάλλον και σε απομακρυσμένες περιοχές από μόνο του γίνεται μια πολύ σύνθετη παραγωγή, προαπαιτώντας πέρα από τους προφανείς  πόρους που χρειάζεται μια τέτοια διοργάνωση (εξοπλισμός, έμψυχο δυναμικό), το δύσκολο  και ταυτόχρονα ιδιαίτερο κομμάτι της φιλοξενίας των συμμετεχόντων. Όπως καταλαβαίνετε, το να φιλοξενήσεις ένα μεγάλο αριθμό συμμετεχόντων και από διαφορετικά πεδία, σε μια κοινή περίοδο, σε ένα κοινό τόπο σε ένα νησί είναι πολύ δύσκολο, που μερικές φορές μοιάζει απαγορευτικό.

​

Εδώ έρχεται σαν απόλυτη λύση η συνεργασία, η οποία είναι που βοήθησε όλα αυτά τα χρόνιά να υλοποιείται το ΚΟΙΝΩΝΩ και αποτελεί κύριο κορμό του, και στο κομμάτι της υποστήριξης αλλά και στο κομμάτι της βασικής διαδικασίας του ΚΟΙΝΩΝΩ. Πέρα βέβαια από αυτό, σε ένα ιδιόμορφο και σχετικά μεγάλο νησί όπως είναι η Τήνος, οποιαδήποτε δράση χρειάζεται μεγάλη προσπάθεια ώστε να προωθηθεί η  πληροφορία στο κοινό, να αφομοιωθεί το πνεύμα του προτζεκτ και εν τέλει να επιτευχθεί η συμμετοχή ντόπιων και επισκεπτών.

 

Κατά την χρονιά του 2020 ήταν να υλοποιηθεί ένα μακροσκελές residency, το Τέσσερα συν ένα Στοιχεία, φιλοξενώντας 50 συμμετέχοντες από όλο τον κόσμο για τρεις εβδομάδες ανά εποχή, σε έξι επιλεγμένες αντίστοιχα τοποθεσίες. Βέβαια κάτι τέτοιο σε αυτή την χρονική περίοδο, υπό συνθήκες πανδημίας, καθίσταται αδύνατο και για αυτό το πρόγραμμα αναβλήθηκε για τον Απρίλιο του 2022 μέσω της συνέχισης και του ανοιχτού καλέσματος. Βέβαια, μέσα σε αυτό το διάστημα έχει προγραμματιστεί και ήδη έχει ξεκινήσει ένα σύνθετο εγχείρημα που προϋποθέτει έντονα την συνεργασία πολλών άλλων πεδίων και φορέων, που ευελπιστώ ότι μέχρι τον Απρίλιο του 2022 να είναι έτοιμο. Πρόκειται για τη δημιουργία μιας πλήρους καταγραφής και ανάδειξης των παραγόμενων μέσω του residency έργων, όσον αφορά την διαδικασία υλοποίησής τους στις πέντε επιλεγμένες τοποθεσίες όπου θα λάβουν χώρα οι παραγωγές, μέσα από την χαρτογράφηση των έργων, συνεντεύξεις των συμμετεχόντων και εσωτερικών και εξωτερικών συντελεστών όπως επιμελητών, θεωρητικών της τέχνης, καλλιτεχνών, ερευνητών-ανθρωπολόγων, ιστορικών, αρχιτεκτόνων περιβαλλοντολόγων κτλ. δημιουργώντας μια πλήρη ψηφιακή αποτύπωση τόσο των τοποθεσιών όσο των παραγόμενων έργων.

​

Φυσικά και η βασική δυσκολία ενός τέτοιου εγχειρήματος ενός ανεξάρτητου οργανισμού, πάντα είναι η παραγωγή και η ανεύρεση των απαραίτητων πόρων. Πολλές φορές, λόγω και της συχνής δραστηριότητας, όλο τον χρόνο, η εξασφάλισή τους έχει υπάρξει δύσκολη, αλλά πάντα έστω και την τελευταία στιγμή, η άμεση διάθεση για υποστήριξη πάντα θα εμφανιστεί και θα σε ανακουφίσει επιβεβαιώνοντας για την απόφαση σου να υλοποιείς κάτι τέτοιο σε ένα μη αστικό  περιβάλλον.

 

Ως προς τον μακροπρόθεσμο στόχο μου, αυτός είναι η ολοκλήρωση του Κήπου της Συκιάς, της φυσικής έδρας του ΚΟΙΝΩΝΩ στην Τήνο. Ο λόγος γίνεται για ένα ελαιοτριβείο του 18ου αι. χτισμένο με ξερολιθιά, ακριβώς στο κέντρο της χώρας της Τήνου του οποίου η οροφή έχει καταρρεύσει, και το εσωτερικό του έχουν καταλάβει τρεις μεγάλες αγριοσυκιές. Από το ξεκίνημα του ΚΟΙΝΩΝΩ, αποτέλεσε τον βασικό χώρο παρουσίασης και υλοποίησης πολλών εργαστηρίων, συμποσίων κι άλλων δράσεων. Σε σύντομο χρονικό διάστημα θα πραγματοποιηθεί μερική αναστήλωσή του. Απώτερος στόχος είναι να ενσωματωθεί στον κήπο, σε συνδυασμό με έναν υπόγειο κλειστό χώρο, ένα πολυδιάστατο lab. Το συγκεκριμένο lab θα λειτουργεί όλον τον χρόνο, παρέχοντας εξοπλισμό και υλικά τόσο στους συμμετέχοντες του εκάστοτε προγράμματος φιλοξενίας για την παραγωγή των έργων αλλά και συνάμα στους μόνιμους κατοίκους που, θεωρώ, θα τους φέρει έμπρακτα σε επαφή με καινούργια μέσα /υλικά εφαρμοσμένων αλλά και εικαστικών τεχνών. Επιπρόσθετα, το lab θα πατήσει πάνω σε σύγχρονες βιώσιμες ενεργειακές πρακτικές εμφανίζοντας το ελάχιστο δυνατό περιβαλλοντικό αποτύπωμα, τόσο στην κατασκευή του όσο και στην λειτουργία του. Θα εγκατασταθεί στέρνα για το πότισμα των φυτών, θα δημιουργηθούν ξεχωριστοί χώροι με κατάλληλες συνθήκες για αλλόχθονα φυτά, οι τοίχοι να καλλιεργηθούν με τη μέθοδο του κάθετου κήπου.

​

Ο Κήπος της Συκιάς και το Lab, στο κέντρο της πόλης, θα είναι ανοιχτά στους κατοίκους του νησιού που θα ενδιαφέρονται να περιηγηθούν στους χώρους του, να επισκεφθούν τους φιλοξενούμενους συμμετέχοντες εν ώρα δημιουργίας, να συνδιαλλαγούν μαζί τους, αλλά και να δημιουργήσουν οι ίδιοι, αξιοποιώντας την εξωστρέφεια του lab.